Czwartek z kryminałem - Agatha Christie - królowa kryminału

W ramach dzisiejszego "czwartku z kryminałem" chciałabym przybliżyć Wam postać niewątpliwej mistrzyni i królowej tego gatunku - Agathy Christie. 

Nazywana "najbardziej znaną pisarką kryminałów na świecie" i "najlepiej sprzedającą się autorką wszech czasów". Pewnie każdy z Was słyszał nazwisko Christie i cokolwiek o jej książkach. 

Biografia i ciekawostki z życia:

Agatha Mary Clarissa Miller Christie (ur. 15 września 1890 w Torquay, zm. 12 stycznia 1976 w Wallingford) – brytyjska autorka powieści kryminalnych i obyczajowych. Córka Clary i Fredericka Miller.

Jej pierwsze małżeństwo – z lotnikiem Archibaldem Christiem, zakończyło się rozwodem w 1928. Z tego związku pochodzi córka Rosalind urodzona 5 sierpnia 1919 r, zmarła 28 października 2004 r. Podczas I wojny światowej pracowała w szpitalu oraz jako technik farmaceutyczny, stąd też znajomość trucizn, wykorzystana później w powieściach. 

W 1930 wyszła ponownie za mąż za archeologa Maxa Mallowana, z którym wyjeżdżała na wykopaliska na Bliskim Wschodzie będącym później tłem kilku jej powieści. Akcja innych rozgrywa się w Torquay (hrabstwo Devon), gdzie się urodziła. W 1971 roku otrzymała Order Imperium Brytyjskiego.

W 1920 Agatha Christie przyłączyła się do Klubu Detektywów zrzeszającym (funkcjonuje do dnia dzisiejszego) autorów powieści kryminalnych.  

*** Pisarka na krótko została usunięta z klubu, ponieważ sprzeciwiła się zasadom sformułowanym przez członka klubu Ronalda Knoksa w latach 1920 i odtąd obowiązującym twórców kryminałów. Jedną z nich była reguła ratio, wykluczająca ingerencję sił nadprzyrodzonych w akcję powieściową. Niedozwolone było również utożsamianie mordercy z detektywem lub narratorem.

*** W grudniu 1926 pisarka zaginęła na 11 dni, co wywołało poruszenie w prasie. Do tej pory trudno powiedzieć, czy wynikało to z załamania psychicznego, czy może była to po prostu chwytliwa reklama. Zostawiła córkę pod opieką służących i w noc 3 grudnia 1926 roku po prostu odjechała samochodem. Następnego ranka jej porzucony samochód został odnaleziony kilkanaście kilometrów dalej. Wszczęto intensywną akcje ratowniczą i poszukiwawczą, która zaangażowała tysiące policjantów i wolontariuszy. Nigdzie nie mogli odnaleźć śladu zaginionej pisarki. Prasa opisywała cała operację i wydarzenie, oferując nagrodę w wysokości 100 funtów za jakąkolwiek informację naprowadzającą na trop artystki. W końcu, po 11 dniach została rozpoznana w hotelu spa w północnej Anglii, do którego zameldowała się pod nazwiskiem kochanki męża. Agatha Christie twierdziła, że praktycznie nie pamięta całego zdarzenia, przypisując to chwilowej amnezji.

*** Agata Christie wzbudzała też wiele kontrowersji. Twórczość pisarki jest pełna w obraźliwych odniesień do czarnoskórych, Azjatów, Włochów, rdzennych Amerykanów i Arabów.  Jedną z książek zatytułowała  nawet „Dziesięciu Murzynków”, w innej książce używa tego samego określenia do opisania deseru czekoladowego. Żydów nie opisuje lepiej, odnosi się do nich jako „z wielkimi nosami” i „grabieżców pieniędzy”. W pewnym momencie Liga Przeciwko Zniesławieniu wystosowała pismo sprzeciwiające się jej antysemityzmowi. Chociaż list nigdy nie dotarł do rąk pisarki, zmusiło to jej agenta do wydania zgody wydawcy w Stanach, żeby usuwał wszystkie znieważające treści o Żydach i Katolikach. Obrońcy Agathy Christie spierają się z oskarżeniami o rasizm, twierdząc, że chociaż niektóre postaci z książek używają zwrotów o rasistowskim charakterze, to i tak są one przedstawiane w negatywnych świetle. (http://blaber.pl/rozrywka/geek/ciekawostki-o-agatha-christie/)

Książki i twórczość:

Christie wydała ponad 90 powieści i sztuk teatralnych. Ich akcja toczyła się głównie w zamkniętych pomieszczeniach, a mordercą mógł być tylko jeden z mieszkańców. Wniosła wiele nowych rozwiązań do tradycyjnej sztuki pisania kryminałów. 

Pisarka stworzyła słynne postaci literackie dwojga detektywów: Belga Herkulesa Poirota oraz starszej pani, detektyw-amator panny Marple. Będąc jeszcze u szczytu kariery napisała dwie powieści z tymi bohaterami – z zastrzeżeniem, że mają się ukazać dopiero po jej śmierci (tj. kilkadziesiąt lat później). Miały to być ostatnie zagadki do rozwiązania dla Poirota i Marple. W ostatniej sprawie kryminalnej rozwiązywanej przez belgijskiego detektywa zostaje on uśmiercony, bo – jak wyjaśniła w swym pamiętniku – zawsze uważała go za nieznośnego. Natomiast panna Marple, której cechy były wzorowane na babce autorki, po rozwiązaniu tajemnicy Uśpionego morderstwa spokojnie powróciła do swojej wioski.
Wiele z jej powieści i opowiadań zostało sfilmowanych, niektóre wielokrotnie.

1920	„Tajemnicza historia w Styles”	The Mysterious Affair at Styles	Herkules Poirot	jej pierwsza książka detektywistyczna
1922	„Tajemniczy przeciwnik”	The Secret Adversary	Tommy i Tuppence	po raz pierwszy Tommy i Tuppence, mniej znana para detektywów
1923	„Morderstwo na polu golfowym”	Murder on the Links	Herkules Poirot
1924	„Mężczyzna w brązowym garniturze”	The Man in the Brown Suit lub Mystery of the Mill House	Anna Beddingfeld
1925	„Tajemnica rezydencji Chimneys”	The Secret of Chimneys	Anthony Cade / inspektor Battle	pierwsza powieść z akcją w Chimneys
1926	„Zabójstwo Rogera Ackroyda”	The Murder of Roger Ackroyd	Herkules Poirot
1927	„Wielka czwórka”	The Big Four	Herkules Poirot
1928	„Tajemnica Błękitnego Expressu”	The Mystery of the Blue Train	Herkules Poirot
1929	„Tajemnica siedmiu zegarów”	The Seven Dials Mystery	Lady Eileen Brent (Bundle) / nadinspektor Battle	druga powieść z akcją w Chimneys
1930	„Morderstwo na plebanii”	The Murder at the Vicarage	Panna Marple	pierwsza zagadka panny Jane Marple
1931	„Tajemnica Sittaford”	The Sittaford Mystery lub The Murder at Hazelmoor	Emilia Trefusis / inspektor Narracott
1932	„Samotny Dom”	Peril at End House	Herkules Poirot
1933	„Śmierć lorda Edgware’a”	Lord Edgware dies lub Thirteen At Dinner	Herkules Poirot
1934	„Morderstwo w Orient Expressie”	Murder on the Orient Express lub The Murder on the Calais Coach	Herkules Poirot
1934	„Tragedia w trzech aktach”	Three Act Tragedy	Herkules Poirot
1935	„Śmierć w chmurach”	Death in the Clouds lub Death in the Air	Herkules Poirot
1935	„Dlaczego nie Evans?"	Why didn't they ask Evans lub The Boomerang Clue	Bobby Jones i Frankie Derwent
1936	„A.B.C.”	The ABC Murders	Herkules Poirot
1936	„Morderstwo w Mezopotamii”	Murder in Mesopotamia	Herkules Poirot
1936	„Karty na stół”	Cards on the Table	Herkules Poirot
1937	„Śmierć na Nilu”	Death on the Nile	Herkules Poirot
1937	„Niemy świadek”	Dumb Witness lub Poirot Loses a Client	Herkules Poirot
1938	„Rendez-vous ze śmiercią”	Appointment with Death	Herkules Poirot
1939	„Dziesięciu małych Murzynków”	Ten Little Niggers znana też jako And Then There Were None, Ten Little Indians		Na prośbę wnuka autorki zmienione na „Dziesięciu małych żołnierzyków” Trzeci tytuł: „I nie było już nikogo”
1939	„Morderstwo to nic trudnego”	Murder is Easy lub Easy to Kill
1939	„Boże Narodzenie Herkulesa Poirot” lub „Morderstwo w Boże Narodzenie"	Hercule Poirot's Christmas lub A Holiday for Murder	Herkules Poirot
1940	„Zerwane zaręczyny”	Sad Cypress	Herkules Poirot
1941	„Zło, które żyje pod słońcem” lub „Zło czai się wszędzie”	Evil under the Sun	Herkules Poirot
1941	„N czy M?”	N or M	Tommy i Tuppence
1941	„Pierwsze, drugie... zapnij mi obuwie”	One, Two, Buckle my Shoe	Herkules Poirot
1942	„Noc w bibliotece”	The Body in the Library	Panna Marple
1942	„Pięć małych świnek”	Five little pigs lub Murder in Retrospect	Herkules Poirot
1942	„Zatrute pióro”	The Moving Finger	Panna Marple
1944	„Godzina zero”	Towards Zero
1944 (1945)	„Rosemary znaczy pamięć”	Sparkling Cyanide lub Remembered Death
1945	„Zakończeniem jest śmierć”	Death comes as the End
1946	„Niedziela na wsi”	The Hollow	Herkules Poirot
1948	„Pora przypływu”	There is a Tide, także znana jako Taken at the Flood	Herkules Poirot
1949	„Dom zbrodni” lub „Dom przestępców"	Crooked House
1950	„Morderstwo odbędzie się...”	A Murder is Announced	Panna Marple
1951	„Spotkanie w Bagdadzie”	They came to Baghdad	Victoria Jones
1952	„Pani McGinty nie żyje”	Mrs McGinty's dead	Herkules Poirot
1952	Strzały w Stonygates”	They Do It With Mirrors lub Murder with Mirrors	Panna Marple
1953	„Kieszeń pełna żyta”	A Pocketful of Rye	Panna Marple
1953	„Po pogrzebie”	After the Funeral lub Funerals Are Fatal	Herkules Poirot
1955	„Entliczek pentliczek”	Hickory Dickory Dock	Herkules Poirot
1955	„Podróż w nieznane”	Destination Unknown lub So Many Steps to Death
1956	„Zbrodnia na festynie”	Dead Man’s Folly	Herkules Poirot
1957	„4.50 z Paddington”	4.50 from Paddington lub What Mrs. McGillicuty Saw	Panna Marple
1957	„Próba niewinności”	Ordeal by Innocence
1959	„Kot wśród gołębi”	Cat Among the Pigeons	Herkules Poirot
1961	„Tajemnica bladego konia”	The Pale Horse	Mark Easterbrook / inspektor Lejeune
1962	„Zwierciadło pęka w odłamków stos”	The Mirror Crack'd from Side to Side	Panna Marple
1963	„Przyjdź i zgiń”	The Clocks	Herkules Poirot
1964	„Karaibska tajemnica”	A Caribbean Mystery	Panna Marple
1965	„Hotel Bertram”	At Bertram's Hotel	Panna Marple
1966	„Trzecia lokatorka”	Third Girl	Herkules Poirot
1967	„Noc i ciemność”	Endless Night	Michael Rogers
1968	„Dom nad kanałem”	By the Pricking of my Thumbs	Tommy i Tuppence
1969	„Wigilia Wszystkich Świętych”	Hallowe'en Party	Herkules Poirot
1970	„Pasażer do Frankfurtu”	Passenger to Frankfurt	Sir Stafford Nye
1971	„Nemezis”	Nemesis	Panna Marple
1972	„Słonie mają dobrą pamięć”	Elephants can remember	Herkules Poirot
1973	„Tajemnica Wawrzynów”	Postern of Fate	Tommy i Tuppence
1975	„Kurtyna”	Curtain	Herkules Poirot
1976	„Uśpione morderstwo”	Sleeping Murder	Panna Marple

 

Zbiory opowiadań

Zbiory opowiadań kryminalnych autorki dzieli się powszechnie na dwie główne grupy: wydane w Wielkiej Brytanii (w sumie 14) oraz Stanach Zjednoczonych (15). Spośród 21 najpopularniejszych tytułów tylko 7 (biorąc pod uwagę dobór i liczbę utworów) ukazało się w obu krajach w niezmienionej formie.
Polskie wydania książek Agathy Christie opierają się na wydaniach brytyjskich. Wyjątek stanowi amerykański zbiór „Pułapka na myszy”, który zawiera niewydane dotąd w Wielkiej Brytanii w formie książkowej opowiadanie o tym samym tytule. Z kolei „Bożonarodzeniowa przygoda” (pierwotna, krótsza wersja „Tajemnicy gwiazdkowego puddingu”) znajdująca się zbiorze „Dopóki starczy światła” jest jedynym, które nigdy nie znalazło się w zbiorze amerykańskim.

Data	Tytuł	Tytuł oryginalny	Postać	Uwagi
1924	„Poirot prowadzi śledztwo”	Poirot Investigates	Herkules Poirot	Wydanie polskie, podobnie jak brytyjskie, zawiera 11 opowiadań (amerykańskie – 14).
1929	„Śledztwo na cztery ręce”	Partners in Crime	Tommy i Tuppence
1930	„Tajemniczy pan Quin”	The Mysterious Mr Quin	Harley Quin
1932	„Trzynaście zagadek”	The Thirteen Problems lub The Tuesday Club Murders	Panna Marple
1933	„Świadek oskarżenia”	The Hound of Death		niewydana w USA
1934	„Parker Pyne na tropie”	Parker Pyne investigates lub Mr. Parker Pyne, Detective	Parker Pyne
1934	„Tajemnica lorda Listerdale’a”	The Listerdale Mystery		niewydana w USA
1937	„Morderstwo w zaułku”	Murder in the Mews lub Dead Man’s Mirror	Herkules Poirot
1939		Regatta Mystery and Other Stories		niewydana w Wielkiej Brytanii
1947	„Dwanaście prac Herkulesa”	The Labours of Hercules	Herkules Poirot
1948		Witness for the Prosecution and Other Stories		niewydana w Wielkiej Brytanii
1950	„Pułapka na myszy”	Three Blind Mice and Other Stories lub The Mousetrap and Other Stories		Na prośbę autorki tytułowe opowiadanie nie będzie wydane w Wielkiej Brytanii, dopóki wystawiana jest tam sztuka teatralna na jego podstawie (The Mousetrap).
1951		The Under Dog and Other Stories		niewydana w Wielkiej Brytanii
1960	„Tajemnica gwiazdkowego puddingu”	The Adventure of the Christmas Pudding	Herkules Poirot	niewydana w USA
1961		Double Sin and Other Stories		niewydana w Wielkiej Brytanii
1971		The Golden Ball and Other Stories		niewydana w Wielkiej Brytanii
1974	„Wczesne sprawy Poirota”	Poirot's Early Cases	Herkules Poirot

Pośmiertnie:

Data	Tytuł	Tytuł oryginalny	Postać	Uwagi
1979	„Śmiertelna klątwa”	Miss Marple's Final Cases and Two Other Stories	Panna Marple	niewydana w USA
1991	„Detektywi w służbie miłości”	Problem at Pollensa Bay and Other Stories	Herkules Poirot Parker Pyne	niewydana w USA
1997		The Harlequin Tea Set and Other Stories		niewydana w Wielkiej Brytanii
1997	„Dopóki starczy światła”	While the Light Lasts and Other Stories	Herkules Poirot i inne	niewydana w USA

Inne kompilacje opowiadań

Data	Tytuł	Tytuł oryginalny	Postać	Uwagi
1999		Hercule Poirot: The Complete Short Stories	Herkules Poirot	Zbiór zawierający 52 opowiadania, w tym Poirot and the Regatta Mystery, niewydane wcześniej w formie książkowej.
2008		Miss Marple and Mystery: The Complete Short Stories	Panna Marple	55 opowiadań
2008		Detectives and Young Adventurers: The Complete Short Stories	Tommy i Tuppence Harley Quin Parker Pyne Herkules Poirot	55 opowiadań (w tym 6 z niekryminalnego zbioru Star Over Bethlehem and other stories wydanego pod nazwiskiem Agatha Christie Mallowan)

Pojedyncze opowiadania

• 1936 Poirot and the Regatta Mystery (opublikowane w Chicago Tribune)
• 2009 Pojmanie Cerbera (The Capture of Cerberus, wydane w Agatha Christie's Secret Notebooks: Fifty Years of Mysteries in the Making autorstwa Johna Currana)
• 2009 The Incident of the Dog's Ball (Agatha Christie's Secret Notebooks: Fifty Years of Mysteries in the Making)
• 2014 Hercule Poirot and the Greenshore Folly

Jako współautorka:

• 1931 The Floating Admiral razem z G.K. Chestertonem, Dorothy L. Sayers i innymi członkami Detection Club.

Romanse napisane pod pseudonimem Mary Westmacott

• 1930 „Chleb olbrzyma” (Giant's Bread)
• 1934 „Niedokończony portret” (Unfinished Portrait)
• 1944 „Samotna wiosną” (Absent in the Spring)
• 1947 „Róża i cis” (The Rose and the Yew Tree)
• 1952 „Córka jest córką” (A Daughter's a Daughter)
• 1956 „Brzemię” (The Burden)

Książki autobiograficzne

• 1946 Come, Tell Me How You Live jako Agatha Christie Mallowan
• 1977 „Autobiografia” (An Autobiography)
• 2012 The Grand Tour: Around the World with the Queen of Mystery

 

*** W wieku 11 lat Agatha Christie wydała swój pierwszy utwór, który był wierszem o elektrycznych tramwajach i ukazał się w angielskiej gazecie. Wiele jej innych wierszy zostało opublikowanych w The Poetry Review, podczas gdy jej krótkie opowiadania nie przyciągnęły zainteresowania wydawców. Powieści detektywistycznych nie brała pod uwagę do I Wojny Światowej, kiedy jej siostra założyła się z nią, że i tak nie potrafiłaby napisać porządnej. „Tajemnicza historia w Styles”, w której emerytowany belgijski policjant- Hercule Poirot-rozwiązuje zagadkę morderstwa bogatej wdowy, była pierwszą próbą pisarki w innym gatunku niż wcześniejsza twórczość. Ostatecznie została wydana pod warunkiem zmiany zakończenia narzuconej jej przez wydawce. Od tego momentu kryminały zdominowały jej karierę.

Agatha Christie publikowała swoje powieści detektywistyczne, sztuki i wspomnienia pod własnym nazwiskiem. Niemniej jednak była również autorem sześciu książek romantycznych, którymi wywołała niepokój u swoich wydawców i publikowała je pod pseudonimem Mary Westmacott (było to jej drugie imię, a nazwisko zaczerpnęła od dalekiej krewnej). Przez prawie dwie dekady jej publiczność nie miała pojęcia, że Christie i Westmacott to jedna i ta sama osoba. Jakkolwiek pewien publicysta spalił jej przykrywkę. W swojej autobiografii jedną z tych książek „Samotna wiosną” nazwała „jedyna książka, która w pełni mnie usatysfakcjonowała”, i że napisała ją w trzy dni.

  

"Kiedy zaczynałam pisać powieści kryminalne, nie zajmowałam się ich oceną, nie zagłębiałam w samą problematykę zbrodni. Każda historia detektywistyczna traktowała o pościgu, była jednocześnie historią z morałem, w gruncie rzeczy odwiecznym moralitetem o pokonaniu Zła i zwycięstwie Dobra. W owych latach, latach pierwszej wojny światowej, złoczyńcy nie uważało się za bohatera. Podział przebiegał jasno: wróg jest zły, bohater dobry, kropka."

Według danych UNESCO utwory Agathy Christie zajmują trzecie miejsce na świecie pod względem popularności po Biblii i dziełach Szekspira!

• 79 powieści i zbiorów opowiadań kryminalnych
• 23 filmy pełnometrażowe
• 18 sztuk scenicznych
• 6 powieści obyczajowych pod pseudonimem Mary Westmacott
• 2 książki autobiograficzne
• 2 tomiki wierszy
• 1 tomik opowiastek i wierszy gwiazdkowych

Czytaliście? Lubicie? Czekam na Wasze komentarze! Mam nadzieję, że dowiedzieliście się czegoś ciekawego na temat Agathy Christie. Może warto zmywać naczynia? ;) 

 Jeśli zainteresowała Was postać Agathy Christie, to polecam stronę agathachristie.pl